Toekomstverkenning: de basis voor strategiebepaling

Strategie gaat over het maken van keuzes voor de toekomst en om dat goed te kunnen doen, moet je een beeld van die toekomst hebben. Toch zien wij nog veel organisaties die in hun strategie meer zeggen over de issues van vandaag dan over de wereld van morgen. Hun strategische beleidsplannen gaan meestal niet lang mee. Zij voelen zich regelmatig ‘overvallen’ door de toekomst. Dat geeft het gevoel van een crisis, maar het is een gevolg van gebrek aan vooruitziende blik.

Digitaal darwinisme
We leven in een wereld die snel verandert. Kijk alleen maar naar de technologische ontwikkelingen op het gebied van digitalisering en kunstmatige intelligentie, die veel sneller gaan dan we een aantal jaren geleden dachten. ChatGPT is een goed recent voorbeeld. Het maakt het werk voor veel mensen een stuk eenvoudiger, stelt onderwijsinstellingen voor nieuwe dilemma’s en verandert de concurrentieverhoudingen tussen Microsoft en Google. De geschiedenis leert ons dat verdere technologische ontwikkeling onvermijdelijk is. De lessen van Darwin gelden ook voor de economie: alleen organisaties die zich goed en snel aanpassen blijven relevant.

Scenario’s
In welke sector je ook werkzaam bent, de kans dat het over vijf jaar nog business as usual is, is niet zo groot. Hoe het wel zal zijn, kunnen we niet exact voorspellen. De toekomst is immers geen stip op de horizon, maar eerder een waaier aan mogelijkheden. Scenarioplanning is een effectieve methode om mogelijke toekomstbeelden te beschrijven. Scenarioplanning stelt je bovendien in staat om je bestaande strategie te stresstesten en je op verschillende toekomstige scenario’s voor te bereiden. Welk businessmodel heb je nodig om in welk scenario succesvol te zijn?

Shaping the future
Als je een beeld van de toekomst hebt gevormd, is de vervolgvraag hoe je daarop in wilt spelen. Als één van de scenario’s duidelijk je voorkeur heeft, kun je de realisatie van dat scenario actief nastreven en bevorderen. Je strategische keuze is dan om de toekomst naar je eigen hand te zetten: shaping the future. Niet iedere organisatie zal die keuze maken. Als je huidige businessmodel nog goede resultaten oplevert, kun je er ook voor kiezen om de ontwikkelingen nauwlettend te volgen en je wel voor te bereiden op de komende veranderingen, maar die pas te implementeren als de tijd rijp is: adapting to the future. Deze keuze is geen kwestie van goed of fout.

Strategie van later naar nu
Nu je een beeld van toekomst hebt en je hebt bepaald wat dat voor je businessmodel en organisatie betekent, kun je terugplannen naar vandaag. We noemen dat roadmapping of backcasting. Hier wordt het verschil met de meer conventionele manieren van strategievorming duidelijk. Als je je richt op het toekomstbeeld kom je er vaak achter dat je grotere stappen moet zetten dan je momenteel aan het zetten bent of van plan was. Ons pleidooi laat zich kort samenvatten: maak je strategie van later naar nu.

Dit artikel (met co-auteur Marc Vermeulen) is eerder gepubliceerd op de website van TIAS (https://www.tias.edu/item/toekomstverkenning-de-basis-voor-strategiebepaling) in het kader van de Masterclass Strategische Toekomstverkenning & Scenarioplanning (https://www.tias.edu/opleidingen/masterclasses/detail/masterclass-strategische-toekomstverkenning-scenarioplanning), die twee keer per jaar plaatsvindt afwisselend in Utrecht en Tilburg.